مهاجرت معکوس چیست و مهم‌ترین دلایل آن کدام‌اند؟

یکی از موضوعات مهم در بحث مهاجرت، مهاجرت معکوس یا بازگشتی است. در واقع همیشه هم افراد بعد از مهاجرت خود را مجاب به ماندن در کشور مقصد نمی‌کنند. برخی از آنها به دلایلی به کشور خود بازمی‌گردند و مهاجرت معکوس اتفاق می‌افتد. 

عوامل مختلفی باعث این تصمیم می‌شوند و ممکن است این بازگشت به وطن، اجباری، فصلی، دایره‌ای و یا داوطلبانه باشد. در هر حال مهاجرت تصمیمی بسیار بزرگ و عملی بسیار سخت است و بازگشت نیز می‌تواند تصمیمی سخت‌تر، اما مفید باشد. به هر حال هر کسی ممکن است در این شرایط قرار بگیرد و دور از انتظار نیست که کسی بعد از سال‌ها زندگی در یک کشور دیگر، تصمیم به بازگشت بگیرد. 

برای گذر از بحران‌های این تغییرات بزرگ، افراد باید از نظر روحی، افرادی قوی و خود باور باشند تا بتوانند شرایط را به‌خوبی درک کرده و با محیط‌هایی که در آن قرار می‌گیرند، سازگاری خوبی داشته باشند. به همین دلیل کوچینگ مهاجرت و دریافت مشاوره‌های تخصصی می‌تواند، فرد را در هر مرحله‌ای از برنامه مهاجرت، آماده پذیرش کند. 

مهاجرت معکوس یا بازگشتی چیست؟

برخی از افراد که قبلا به هر دلیل با یکی از روش‌های مهاجرتی از کشور خود به یک کشور دیگر مهاجرت کرده‌اند، بعد از مدتی به یکی از دلایل زیر تصمیم می‌گیرند که به کشور خود بازگردند. بدین ترتیب مهاجرت معکوس یا بازگشتی اتفاق می‌افتد. این دلایل عبارت‌اند از: 

۱- شرایط اقتصادی 

۲- شرایط اجتماعی 

۳- شرایط فرهنگی 

۴- قوانین مهاجرتی 

و…

بازگشت به کشور مبدا، در بسیاری از مواقع می‌تواند برای کشور مبدا مفید باشد و مهاجرینی که در کشور دوم توانسته‌اند دانش و مهارت‌های لازم را کسب کنند، می‌توانند با بازگشت به کشور خود، سرمایه‌های انسانی، توانایی کارآفرینی و تجارب اجتماعی زیادی را به کشورشان بیاورند و به همین دلیل می‌توان گفت که مهاجرت معکوس یک استراتژی محبوب برای معکوس کردن مهاجرت استعدادها است. 

انواع مهاجرت معکوس کدام‌اند؟

مهاجرت معکوس نیز می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد که عبارت‌اند از: 

• بازگشت داوطلبانه 

افراد بسیاری به صورت داوطلبانه مهاجرت معکوس را انتخاب می‌کنند. ممکن است این افراد به دلیل دلتنگی بخواهند به کشور خود بازگردند یا اینکه اهداف اقتصادی خاصی داشته باشند و یا دوست داشته باشند که دوران بازنشستگی را در کشور خودشان سپری کنند. به هر دلیل بازگشت داوطلبانه یکی از انواع مهاجرت بازگشتی یا معکوس است.  

• بازگشت از روی اجبار 

بازگشت از روی اجبار ویژه مهاجرانی است که به دلایل قانونی یا سیاسی دیگر نمی‌توانند در کشور مقصد بمانند. مثلا ممکن است که اعتبار ویزای فرد تمام شود یا از کشور مقصد اخراج شود که در این صورت باید خاک کشور مورد نظر را ترک کرده و به کشور خود بازگردد. 

بسیاری از دانشجویان بین‌المللی بعد از پایان تحصیل خود در صورتی که نتوانند ویزای کاری بگیرند، باید کشور محل تحصیل را ترک کرده و به کشور خود بازگردند. 

• بازگشت فصلی 

برخی از افراد برای کار فصلی به کشور دیگری مهاجرت می‌کنند و بعد از پایان فصل کاری به کشور خودشان باز می‌گردند. این موقعیت‌های شغلی فصلی معمولا در زمینه‌های کشاورزی، گردشگری و مهمانداری بوده و افراد بعد از اتمام دوره کاری باید کشور مقصد را ترک کرده و به کشور خودشان بازگردند. 

• بازگشت دایره‌ای

این روش از مهاجرت بازگشتی، ویژه افرادی است که به صورت دوره‌ای بین کشور خود و کشور دیگری در رفت‌وآمد هستند. مثلا ممکن است برای شرکت در پروژه‌های مختلف به طور منظم و تکراری به کشور دیگری بروند و بعد از چند ماه به کشور خود بازگردند. 

 

عوامل تاثیر گذار برای مهاجرت معکوس داوطلبانه

برای افرادی که به صورت داوطلبانه تصمیم می‌گیرند تا به کشور خود بازگردند،‌ دلایل مختلفی وجود دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. 

• اهداف شخصی 

یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین دلایلی که باعث می‌شود فرد بعد از مهاجرت به کشور خود بازگردد، دلایل شخصی مانند دلتنگی، مراقبت از والدین بیمار، حمایت از خانواده آسیب‌پذیر و… است که این موارد باعث می‌شوند تا فرد به مهاجرت معکوس فکر کرده و داوطلبانه مسیر بازگشت را طی کند. 

• عوامل اقتصادی 

مورد دوم، عوامل اقتصادی است. در برخی از مواقع ممکن است که کشور مقصد با رکود اقتصادی روبرو شده و فرصت‌های شغلی کافی برای مهاجرین وجود نداشته باشد. بدین ترتیب افراد انگیزه‌ای برای ماندن نداشته و به کشور خود بازمی‌گردند. 

• عوامل فرهنگی 

تبعیض و نژادپرستی از مواردی هستند که افراد را به انزوا می‌کشانند. مشکل در برقراری ارتباط و سازگاری با فرهنگ محیط پیرامون از مواردی است که باعث تصمیم به مهاجرت معکوس خواهد شد. 

• عوامل اجتماعی 

برخی از مهاجرین در کشور مقصد قادر به ایجاد پیوندهای خانوادگی نیستند و تمایل دارند که در کشور خودشان تشکیل خانواده دهند یا اینکه دوران پیری و بازنشستگی خود را در کشورشان طی کنند، بنابراین به بازگشت به وطن خود فکر می‌کنند. 

• عوامل سیاسی 

موضوع مهم بعدی، بی‌ثباتی سیاسی در کشور مقصد است. ممکن است که کشور مقصد در آستانه جنگ قرار بگیرد یا اینکه سیاست‌های مهاجرتی خود را تغییر دهد و این باعث شود که مهاجرین زیادی به بازگشت به کشورشان اقدام کنند. 

• بهبود شرایط در کشور مبدا 

در مواردی، فرد بعد از مهاجرت تغییرات زیادی در کشور خود می‌بیند که نشان‌دهنده بهبود شرایط زندگی است و به همین دلیل تصمیم می‌گیرد که به وطن خود بازگردد. 

• چشم‌اندازهای پیش رو در کشور مبدا 

کشورهای در حال توسعه با چشم‌اندازهای پیش رو، انگیزه‌ای ایجاد می‌کنند تا شهروندان خود را از کشورهای خارجی به کشورشان بازگردانند. 

تاثیرات مهاجرت معکوس بر کشورهای مختلف 

مهاجرت بازگشتی یا معکوس، تاثیرات زیادی بر کشورها خواهد داشت که این تاثیرات را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید. 

 

تاثیر اقتصادی	مهم‌ترین تاثیر اقتصادی که مهاجرت معکوس در کشورها ایجاد می‌کند، شکاف در تامین نیروهای کار است. این مهاجرت باعث کمبود نیروی کار در برخی از صنایع شده و تاثیر زیادی بر اقتصاد هر دو کشور مبدا و مقصد خواهد داشت.
تاثیر اجتماعی	مهاجرت معکوس می‌تواند منجر به پیوستگی بیشتر اعضای خانواده شود و از طرفی افراد به خدمات عمومی نیاز دارند و این باعث فشار بیشتر به خدمات عمومی (آموزشی- بهداشتی و…) شود.
تاثیر بر توسعه	بسیاری از مهاجران با بازگشت به کشور خود سرمایه‌هایی را وارد کشور مبدا می‌کنند که این سرمایه‌ها می‌توانند منجر به بهبود و توسعه اقتصادی شوند.
بهره مغزی	با بازگشت متخصصان و نیروهای کار ماهر به کشور مبدا، بخش‌های مختلفی مانند بهداشت، آموزش و فناوری از دانش و توانایی آنها بهره‌‌مند خواهند شد که به اصطلاح این بازگشت منجر به بهره مغزی خواهد شد.

 

دلایل مهاجرت معکوس ایرانی‌ها از کشورهای مختلف جهان 

آمار دقیقی از مهاجرت بازگشتی مهاجران ایرانی وجود ندارد و برای بازگرداندن آنها نیز برنامه‌هایی در نظر گرفته نشده است و تنها برخی از طرح‌های همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی مقیم خارج از کشور است که تا حدودی توانسته منجر به مهاجرت بازگشتی برخی از آنها و تبادل دانش و تجربه آنها شود. 

با این حال برخی از شهروندان ایرانی از کشورهای مختلف دنیا به کشور باز می‌گردند یا به مهاجرت بازگشتی فکر می‌کنند. 

• مهاجرت معکوس از کانادا 

کانادا یکی از کشورهای محبوب نزد شهروندان ایرانی بود که تا سال ۲۰۱۹ نیز آمار ایرانیان مقیم این کشور در حال افزایش بوده است ولی سیاست‌های مهاجرتی کانادا به سمتی رفت که شاهد کاهش مهاجرت ایرانی‌ها به کانادا و همچنین مهاجرت معکوس از کانادا هستیم. 

برای مهاجرت بازگشتی از کانادا، دلایل مختلفی وجود دارد که علاوه بر مشکلات اقتصادی و کاریابی در این کشور، سخت‌گیری‌های اداره مهاجرت کانادا نیز مزید علت شده است. 

 

• مهاجرت معکوس از آمریکا 

بدون شک آمریکا اولین مقصد برای مهاجرت شهروندان ایرانی است و در سال ۲۰۲۰ بیشترین تعداد تابعیت برای ایرانی‌ها را صادر کرد. با این حال تغییر در سیاست‌های مهاجرتی آمریکا یکی از مهم‌ترین عوامل برای مهاجرت بازگشتی یا معکوس محسوب می‌شود. 

 

• مهاجرت معکوس از استرالیا 

استرالیا یکی از کشورهای زیبا، آرام و توسعه یافته در دنیا است که در سال‌های اخیر روند مهاجرت ایرانیان به استرالیا افزایش یافته و از مهم‌ترین دلایل آن می‌توان به شرایط اقتصادی، آموزشی و اجتماعی این کشور اشاره کرد. 

با این حال افرادی که نتوانند با محیط سازگار شوند یا اینکه نتوانند وضعیت ویزای خود را برای اقامت در این کشور تثبیت کنند، مهاجرت بازگشتی را انتخاب می‌کنند. 

• مهاجرت معکوس از آلمان 

آلمان اولین کشور اروپایی است که جامعه بزرگی از ایرانیان را در خود جای داده و افراد زیادی با اقامت دائم یا موقت در این کشور زندگی می‌کنند. با وجود فرصت‌های بسیار خوب برای تحصیل و کار در آلمان، ممکن است برخی از ایرانی‌ها مهاجرت معکوس را انتخاب کنند که بیشتر به دلیل پایان دوره تحصیل در آلمان و پایان اعتبار ویزا است که فرد مجبور به بازگشت به ایران می‌شود. 

• مهاجرت معکوس از انگلیس

انگلیس دومین کشور در اروپا است که جمعیت ایرانی زیادی را در خود جای داده است و از بهترین کشورها برای مهاجرت تحصیلی نیز به شمار می‌رود با این حال برخی از ایرانی‌های مقیم انگلیس نیز به دلایل مختلف تصمیم به بازگشت به ایران می‌گیرند که یکی از این دلایل، پایان اعتبار ویزای تحصیلی یا کاری است و در صورتی که فرد نتواند وضعیت ویزای خود را تغییر دهد، مجبور به بازگشت می‌شود. 

• مهاجرت معکوس از ترکیه 

ترکیه یکی از اولین مقاصد مهاجرتی برای شهروندان ایرانی است و در سال‌های اخیر نیز ایرانی‌های زیادی به این کشور مهاجرت کرده‌اند. از بهترین روش‌های مهاجرت به ترکیه می‌توان به خرید ملک و یا ثبت شرکت در این کشور اشاره کرد. 

از مهم‌ترین دلایلی که باعث مهاجرت بازگشتی شهروندان ایرانی از ترکیه می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. 

۱- پایان تحصیل در دانشگاه‌های ترکیه که فرد تصمیم می‌گیرد در ایران مشغول به کار شود. 

۲- اخراج افرادی که درخواست پناهندگی داده‌اند 

۳- دیپورت شدن به دلیل مهاجرت غیر قانونی 

مزایای مهاجرت معکوس برای کشورها 

مهاجرت بازگشتی یا معکوس مزایای زیادی دارد که از مهم‌ترین این مزایا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. 

• بازگرداندن تجربه‌های جدید و فرهنگ‌های متنوع به کشور مبدا 
• تاثیرات مثبت در زمینه درک ادیان و زبان‌های مختلف 
• درک بیشتر اهمیت زبان مادری و فرهنگ‌های بومی 
• ارتقاء دانش زبان و غنای فرهنگی 
• معرفی ایده‌ها و شیوه‌های جدید در زمینه‌های تحصیلی، کاری و…

معایب مهاجرت معکوس برای کشوها 

در کنار مزایای متعدد، مهاجرت بازگشتی معایبی نیز دارد که از مهم‌ترین معایب آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. 

۱- نابسامانی در بازار کار به دلیل عدم تعادل در تامین نیروهای کار 

۲- از دست دادن ارتباطات اجتماعی و فرهنگی به دلیل عدم حضور در کشور به مدت طولانی

۳- مشکلات هویتی که منجر به طرد شدگی فرد از جامعه می‌شوند. 

۴- چالش‌ها و دردسرهای بسیار برای ادغام مجدد با جامعه 

تلاش دولت‌ها برای بازگرداندن شهروندانشان 

بسیاری از دولت‌ها به شهروندان خود کمک می‌کنند تا برای مهاجرت معکوس اقدام کرده و به کشور خود بازگردند. این کشورها تدابیر و سیاست‌‌هایی را در قالب برنامه‌های ادغام مجدد AVRR در نظر می‌گیرند که شامل موارد زیر است. 

• کمک‌های اداری (خدماتی برای تسهیل بازگشت)
• کمک‌های لجستیکی (خدماتی برای تامین وسایل و تسهیلات سفر)
• کمک‌های مالی (تامین مالی برای بازگشت به کشور مبدا و شروع یک زندگی جدید)

این سیاست‌ها از سال ۱۹۷۹ توسط سازمان بین‌المللی مهاجرت IOM در سطح جهان اجرایی شد و بیش از ۱.۶ میلیون نفر با کمک این سازمان توانسته‌اند یک مهاجرت بازگشتی آسان را تجربه کنند. 

جمع‌بندی 

افراد بسیاری بنا به دلایلی تصمیم می‌گیرند تا در سرزمین دیگری اهداف خود را دنبال کنند. بسیاری از این افراد تا آخر عمر در کشور میزبان می‌مانند و برخی نیز بنا به هر دلیل تصمیم به مهاجرتی دیگر و یا بازگشت به وطن خود می‌گیرند. 

افرادی که به کشور خود بازمی‌گردند در واقع مهاجرت معکوس یا مهاجرت بازگشتی را تجربه می‌کنند که در مواردی می‌تواند مزایای زیادی برای کشورها یا خود فرد داشته باشد، گرچه معایب و سختی‌هایی نیز خواهد داشت. 

به هر حال مهاجرت تصمیمی است که باید آگاهانه و هدفمند برای آن برنامه‌ریزی کرد و افرادی موفق هستند که از تجربیات مهاجرین موفق استفاده می‌کنند و با ارزیابی شرایط خود، بهترین تصمیم را می‌گیرند. 

در صورتی که تمایل دارید یک مهاجرت موفق و کسب‌وکار سودده را در یکی از کشورهای قدرتمند دنیا تجربه کنید، هلدینگ تجاری مهاجرتی مهاجر می‌تواند بهترین مسیر مهاجرت و تجارت را به شما نشان دهد. با تکمیل این فرم با کارشناسان مهاجرتی ما در ارتباط باشید. 

سوالات متداول 

۱- آیا مهاجرت معکوس آسان است؟

خیر، مهاجرت معکوس نیز یک نوع مهاجرت است و سختی‌های خود را دارد.

۲- آیا همواره اجبار باعث می‌شود که فرد به بازگشت به وطنش فکر کند؟

خیر، بسیاری از افراد داوطلبانه به کشور خود بازمیگردند.